Przejdź do menu Przejdź do treści
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej
w Krakowie

dr hab. prof. UKEN Mateusz Wyżga

dr hab. prof. UKEN Mateusz Wyżga

Profesor Uczelni

Katedra Archiwistyki i Nauk Pomocniczych Historii

mateusz.wyzga@uken.krakow.pl

tel: 12 662 61 83

pok: 322

ORCID: 0000-0002-0049-4210

publikacje:


Rozprawa doktorska: Parafia Raciborowice od XVI do końca XVIII wieku. Studium o społeczności lokalnej

Promotor: prof. dr hab. Zdzisław Noga

Recenzenci: prof. dr hab. Cezary Kuklo, prof. dr hab. Franciszek Leśniak

Rok obrony: 2010

 

Rozprawa habilitacyjna: Homo movens. Mobilność chłopów w mikroregionie krakowskim w XVI-XVIII wieku, Kraków 2019.

Stopień doktora habilitowanego w roku 2020

 

Zainteresowania naukowe: historia zwykłych ludzi, demografia historyczna, mikrohistoria, historia migracji, genealogia, regionalizm, archiwistyka społeczna

 

 

Granty i projekty badawcze:

  1. 2011 – 2015 – kierownik i wykonawca – Mobilność chłopów w okresie nowożytnym w świetle ksiąg metrykalnych parafii podkrakowskich, Instytut Historii i Archiwistyki UP ze środków Narodowego Centrum Nauki, NN 108079340.
  2. 2014-2018 – wykonawca – Urzędnicy miejscy z ziem dawnej Rzeczypospolitej, Śląska i Pomorza w XIII-XVIII wieku,­Polskie Towarzystwo Historyczne ze środków Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, 0087/NPRH3/H11/82/2014.
  3. 2024-2027 – wykonawca – Nowoczesna historia chłopów polskich, Narodowy Program Rozwoju Humanistyki.

 

Członkostwo w stowarzyszeniach, instytucjach naukowych oraz zespołach redakcyjnych:

  1. Komisja Historii Struktur Demograficznych i Społecznych
  2. Polskie Towarzystwo Historyczne, Oddział Krakowski
  3. Sieć badawcza „Women on the Move” (CA19112)
  4. Stowarzyszenie Archiwistów Polskich. Oddział Kraków (wiceprezes w l. 2017-2022)
  5. Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa
  6. European Rural History Organization
  7. International Commission for Historical Demography
  8. Social Science History Association
  9. European Association for Urban History
  10. Stowarzyszenie Korona Północnego Krakowa (Lokalna Grupa Działania)

 

Organizacja konferencji:

  1. Międzynarodowy Kongres Naukowy „Polska-Rosja. Trudne tematy. Trzy narracje: historia, literatura, film”, 2010, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN, Kraków.
  2. Międzynarodowa Konferencja Naukowa „W kręgu rodziny epok dawnych – rytmy życia, rytmy codzienności. Dzieciństwo”, 2012, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN.
  3. Konferencja międzynarodowa „Ratusz w miastach Polski i Rzeczypospolitej Obojga Narodów: XIII-XVIII w., 2012, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN, Kraków.
  4. Międzynarodowa Konferencja Naukowa: „Kraków, Norymberga, Praga. Elity miast w średniowieczu i epoce wczesnonowożytnej. Pochodzenie, narodowość, mobilność, mentalność”, 2014, Kraków.

 

 

Publikacje:

  1. M. Wyżga, 2025. Polska sarmacka. Historia zwykłych ludzi, Znak Horyzont, Kraków, 816 ss.
  2. M. Wyżga, 2025. Insurekcja wobec chłopów, chłopi wobec insurekcji – czyli o genezie nowoczesnego narodu polskiego, [w:] Rzeczpospolita powstańcza: Insurekcja kościuszkowska i jej tradycje, red. R. Butterwick, M. Bąk, Muzeum Historii Polski, Warszawa, s. 203-240.[wersja ang.] M. Wyżga, The Insurrection and the Peasants, the Peasants and the Insurrection, and the Genesis of the Modern Polish Nation, [w:] The Insurgent Republic : The Kościuszko Insurrection and its Traditions, red. R. Butterwick, M. Bąk, Muzeum Historii Polski, Warszawa 2025, s. 203-242.
  3. M. Wyżga, 2025. Kobieta plebejska w Rzeczypospolitej przedrozbiorowej – między sprawczością a patriarchatem, „Mówią Wieki” nr 7, s. 26–31.
  4. M. Wyżga, 2025. Przyjmowanie poddaństwa w Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, „Mówią Wieki” nr 7, s. 22-25.
  5. Wyżga, M. Kołacz-Chmiel, 2025. The Conundrum of the Polish-Lithuanian State: The Circulation of People and Knowledge: Gender, Ethnicity, and Religion (Fifteenth to Eighteenth Centuries), [w:] Women, Migration and the Exchange of Knowledge from the Sixteenth to the Twenty-first Century: Connecting Europe, Reintegrating the East, ed. N. Roman, B. Zucca Micheletto, Cham, s. 289–314.
  6. Wyżga, 2024. Elastyczność pogranicza społecznego: chłopstwo i szlachta w Rzeczypospolitej (XVI-XVIII wiek), „Res Historica” nr 57, s. 829-846.
  7. Wyżga, P. Guzowski, 2024. Inwentaryzacja do dziejów wsi przeprowadzona przez archiwa państwowe a nowe możliwości badawcze, „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 31, s. 229-238.
  8. Wyżga, 2024. Panŝina: kak žili pol’skie krest’âne do osvoboždeniâ, „Novaâ Pol’ša”, on – line: http://novayapolsha.eu/article/panshina-kak-zhili-polskie-krestyane-do-osvobozhdeniya/
  9. Wyżga, 2024. Poddaństwo jako mechanizm rynku pracy w Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, T. 86, s. 105-133.
  10. Wyżga, 2024. Spójność gromady chłopskiej u schyłku Rzeczpospolitej szlacheckiej, [w:] Wieś polska na przestrzeni wieków, t. 1: Od utraty niepodległości do I wojny światowej, red. M. Kłusek, Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi : Polskie Towarzystwo Historyczne, Warszawa, s. 67–84.
  11. Wyżga, 2024. W XVII-XVIII wieku. Lokacja miasta, [w:] Andrychów. Historia wsi, miasta i gminy, red. J. Rajman, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Andrychów, s. 63-130.
  12. Wyżga, 2023. Bez okolicy nie byłoby miasta: o wielowiekowej symbiozie ziem współczesnego powiatu krakowskiego i Krakowa, „Pod Krakowem” nr 7, s. 13-17.
  13. Wyżga, 2023. Chłopi w Bochni w XVI–XVII wieku, „Muzealne Marginalia” nr 2, s. 78–87.
  14. Wyżga, 2023. Chłopstwo w nowożytnym Krakowie – od poddaństwa do obywatelstwa, “Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa” Z. 41, s. 13-24.
  15. Wyżga, 2023. Czas na historię chłopstwa : kilka uwag na przykładzie wsi Sądecczyzny, „Sądeczanin Historia”, nr 1, s. 17-23.
  16. Ogórek, M. Wyżga, 2023. Demografia Krakowa, [w:] Encyklopedia Krakowa, T. 1, A-M, red. J. Purchla, Biblioteka Kraków, Muzeum Krakowa, Kraków, s. 253-257.
  17. Wyżga, J. Korczak-Siedlecka, 2023. Liquid Identity? : Peasants’ Mobility and Migration Policies in the Polish-Lithuanian Commonwealth in the Seventeenth Century: The Case of the Microregions of Gdańsk and Krakow, [w:] Managing Mobility in Early Modern Europe and its Empires : Invited, Banished, Tolerated , red. K. Tikka, L. Uusitalo, M. Wyżga, Cham, s. 149-168.
  18. Wyżga, K. Zbroja, 2023. Parafia św. Małgorzaty Raciborowice, Raciborowice.
  19. Wyżga, 2023. Podmiotowość chłopstwa staropolskiego, „Kwartalnik Historyczny”, t. 130, nr. 4, s. 771-792.
  20. Wyżga, 2023. Wieś staropolska w źródłach archiwalnych, [w:] Chłopi polscy na przestrzeni wieków : stan badań i perspektywy badawcze, red. M. Wyżga, J. Załęczny, Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi, Wydawnictwo Akademii Humanistycznej, Warszawa, s. 13-26.
  21. M. Wyżga, 2023. Mobilność chłopstwa polskiego epoki staropolskiej, „Mówią Wieki” nr 1, s. 12-15.
  22. Wyżga, 2022. Chłopstwo. Historia bez krawata, Znak Horyzont, Kraków, 496 ss.
  23. Wyżga, 2022. Peasants’ Serfdom, Freedom and Mobility in the Cracow Province (1501-1800), „Journal of Migration History” t. 8, nr 2, s. 267-290.
  24. Wyżga, 2022, W stronę nowej syntezy historii społecznej?: uwagi nad Ludową historią Polski Adama Leszczyńskiego, „Kwartalnik Historyczny”, t. 129, nr 1, s. 195-229.
  25. Wyżga, 2022, Women’s Labour Migration and Serfdom in the Polish-Lithuanian Commonwealth (Sixteenth to Eighteenth Centuries), W: Gender and Migration in Historical Perspective: Institutions, Labour and Social Networks, 16th to 20th Centuries, red. B. Zucca – Micheletto, Palgrave Macmillan, s. 175-213.
  26. Kołodziejczyk, M. Wyżga, 2022, Studium przypadku w badaniach nad mikromobilnością społeczeństwa preindustrialnego, W: Jednostka, rodzina i struktury społeczne w perspektywie historycznej: księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Cezaremu Kukli z okazji 45-lecia pracy naukowej, red. P. Łozowski, R. Poniat, Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, Białystok , s. 322-328.
  27. Wyżga, 2021, Genealogie, migracje a długie trwanie, W: Skąd przyszliśmy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy? : wokół badań nad genealogią, red. P. Jędrzejewski, J. Pieczara, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Kraków, s. 167-178.
  28. Wyżga, 2021, Historia ludowa a historia lokalna Polski, „Stan Rzeczy” nr 21, s. 331-343.
  29. Wyżga, 2021, Procesy urbanizacyjne w województwie krakowskim w XVI-XVIII wieku: nowe możliwości badań, „Przeszłość Demograficzna Polski”, t. 43, s. 7-27.
  30. Wyżga, 2020. Miasta i migracje w Rzeczypospolitej przedrozbiorowej: zarys problematyki, „Klio. Czasopismo Poświęcone Dziejom Polski i Powszechnym”, t. 52, nr 1, s. 59-87.
  31. Wyżga, 2020, Wszystko płynie, czyli o pochodzeniu mieszkańców parafii Wawrzeńczyce, Karty z dziejów igołomskiego powiśla, red. K. Tunia, Stowarzyszenie Folklorystyczne KUŹNIA, Wydawnictwo i Pracownia Archeologiczna PROFIL-ARCHEO, Igołomia-Pękowice, s. 205-212.
  32. Wyżga, 2019. Serfdom and Mobility in Eighteenth-Century Bohemia: On Josef Grulich’s Book Migrační strategie: Město, předměstí a vesnice na panství České Budějovice ve druhé polovině 18. století, České Budějovice: Jihočeská univerzita v Českých Budějovicích, 2018, 286 pages, „Przeszłość Demograficzna Polski” t. 41, s. 233-247.
  33. Wyżga, 2019, Homo movens. Mobilność chłopów w mikroregionie krakowskim w XVI-XVIII wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków, ss. 470.
  34. Wyżga, 2019, Peasant immigrants in the city of Cracow in the 16th-17th centuries in the light of criminal records, “Historickâ demografie” 43, nr 1, s. 47-65.
  35. Wyżga, 2018, Urzędnicy miejscy Bochni do 1772 roku, Seria: Spisy urzędników miejskich z obszaru dawnej Rzeczypospolitej, Śląska i Pomorza Zachodniego, t. III: Małopolska, z. 4: Bochnia, Wydawnictwo Naukowe Grado, Toruń, ss. 242.
  36. Wyżga, 2018, Ze współczesnych badań nad mobilnością w Europie przednowoczesnej, “Przeszłość Demograficzna Polski”, T. 40, s. 11-37.
  37. Wyżga, 2018, Ludzie rodowici i migranci – czy słuszny podział? : wokół książki Jeremy Hayhoe, Strangers and Neighbours. Rural Migration in Eighteenth-Century Northern Burgundy, Toronto: University of Toronto Press 2016, ss. 274,“Przeszłość Demograficzna Polski”, T. 40, [artykuł recenzyjny], s. 301-327.
  38. Wyżga, 2018, Historiografia regionalna i lokalna w Polsce, „Małopolska. Regiony, Regionalizmy, Małe ojczyzny”, t. 20, s. 69-87.
  39. Wyżga, 2018, Were Peasants Able to Move in Feudal Poland? Tracking the Determinants of Internal Migrations, 1501-1800, “Romanian Journal of Population Studies”, T. 12, z. 2, s. 5-20.
  40. Wyżga, 2018, Nad edycjami ksiąg kryminalnych miasta Krakowa z lat 1554-1690, „Rocznik Krakowski”, T. 84, s. 222-227.
  41. Wyżga, 2017, Migrations to the city of Cracow, 1400-1800, „Altreitalie” , T. 57, s. 5-26.
  42. Sadowski, M. Wyżga, 2016, Społeczności lokalne wobec wyzwań współczesności: przykład gminy Michałowice w Małopolsce i archiwum społecznego „Michaś”, [w:] „Archiwista cyfrowy” i infobroker: kształcenie, sylwetka, wyzwania, red. Dorota Drzewiecka, Bartosz Drzewiecki, Wydawnictwo Antykwa, Kraków, s. 117-124.
  43. Wyżga, 2016, Kryzys demograficzny w Małopolsce Zachodniej w latach 1736-1737, [w:] Epidemie w dziejach Europy: konsekwencje społeczne, gospodarcze i kulturowe, red. K. Polek, Ł. Tomasz Sroka, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków,s. 229-247.
  44. Wyżga, 2016, Der Krakauer Adel vom 16. bis zum 18. Jahrhundert, [w:] Krakau – Nürnberg – Prag: die Eliten der Städte im mittelalter und in der frühen neuzeit: herkunft, nationalität, mobilität, mentalität, red. Michael Diefenbacher, Olga Fejtová, Zdzisław Noga, Wydawca: Archiv hlavního města Prahy: Scriptorium, Praha, s. 155-172.
  45. Wyżga, 2016, Dolina Prądnika od XVI wieku do czasów współczesnych, [w:] Monografia Ojcowskiego Parku Narodowego: dziedzictwo kulturowe, red. Józef Partyka, wydawca: Ojcowski Park Narodowy, Ojców, s. 107-154.
  46. Wyżga, 2016, Plechów i jego mieszkańcy w latach 1576-1795, [w:] Plechów: historia majątku ziemskiego: praca zbiorowa, red. Waldemar Bukowski, Wydawnictwa Towarzystwa Naukowego „Societas Vistulana”, Kraków, s. 101-179.
  47. Wyżga, 2015, Mobilność i migracje chłopów do miast polskich doby preindustrialnej: z badań nad mikroregionem krakowskim, „Przeszłość Demograficzna Polski” T. 37, nr 2, s. 95-128.
  48. Wyżga, 2014, Ceremonie na ratuszu krakowskim w XV-XVIII wieku, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, T. 74, s. 139-159.
  49. Wyżga, 2014, Funkcjonowanie wiejskich cmentarzy parafii katolickich w dobie przedrozbiorowej na przykładzie dekanatów Nowa Góra, Skała i Proszowice z okolic Krakowa, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 62, nr 3, s. 441-462.
  50. Wyżga, 2014, W czasach staropolskich, [w:] Jacek Laberschek, Krzysztof Tunia, Mateusz Wyżga, Pod Krakowem: monografia historyczna gminy Michałowice, T. 1: Do schyłku XVIII wieku, red. M. Wyżga, Wydawnictwo „Czuwajmy”, Kraków-Michałowice, s. 89-293.
  51. Wyżga, 2012, Korespondencja miasta Krakowa w XVII-XVIII wieku, „KLIO. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym”, T. 23, nr 4, s. 117-128.
  52. S. Kozik, M. Wyżga, 2012, Przy wielkiej drodze: gmina Igołomia-Wawrzeńczyce od wieków średnich do współczesności, Urząd Gminy Igołomia-Wawrzeńczyce, Igołomia-Wawrzeńczyce, 453 ss.
  53. Wyżga, 2011, Parafia Raciborowice od XVI do końca XVIII wieku : studium o społeczności lokalnej, Księgarnia Akademicka, Kraków, 476 ss.
  54. Wyżga, 2009, W tej pięknej ziemi. Gmina Zielonki od średniowiecza do czasów współczesnych, Urząd Gminy Zielonki, Zielonki, 279 ss.
  55. Wyżga, 2008, Sercu najbliższa: inwentaryzacja zasobów kulturowo-przyrodniczych Małej Korony Północnego Krakowa, Stowarzyszenie Korona Północnego Krakowa, Raciborowice, 128 ss.

 

Działalność popularyzatorska:

– warsztaty z zakresu historii migracji, historii lokalnej i genealogii dla nauczycieli i uczniów w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach średnich (m.in. XII L.O. w Warszawie, III L.O. w Krakowie, V L.O. w Krakowie, XVI L.O. w Krakowie, I L.O. w Bochni, Zespoły Szkół w Korzkwi, w Michałowicach, w Raciborowicach, w Owczarach, w Więcławicach).

– wykłady dla Uniwersytetów Trzeciego Wieku (Kraków, Dobczyce).

-wywiady prasowe:

Lepiej mnie nie wkurzajcie: sarmatyzm to życie na pokaz, przekonanie o swojej wyjątkowości i pogarda dla innych – mówi historyk Mateusz Wyżga, rozm. J. Tomczuk, „Newsweek Polska” 2025, nr 36, s. 52-55.

Prof. Mateusz Wyżga o nowej chłopomanii: powrót do korzeni lekarstwem na globalną wioskę, rozm. A. Piątkowska, „Dziennik Polski” 12.01.2024, s. 20-21.

Szukanie korzeni: gnój już nam nie śmierdzi, rozm. J. Tomczuk, „Newsweek Polska” 2023, nr 9, s. 26-30.

Co widzi historyk, rozm. W. Szot, „Gazeta Wyborcza”, 31.08.2023, s. 16-17.

-wywiady internetowe i podcasty:

Tadeusz Kościuszko i jego czasy, Mateusz Wyżga w rozmowie z Michałem Przeperskim, Muzeum Historii Polski, on-line: https://youtu.be/L0to69vjfKw

Jak naprawdę wyglądało życie chłopa?, Mateusz Wyżga w rozmowie z Patrycjuszem Wyżgą, Didaskalia, on-line: https://youtu.be/KxYh6lG-0Vk

Chłopi nie byli niewolnikami, Mateusz Wyżga w rozmowie z Michałem Rapaczem, Twarze historii, on-line: https://youtu.be/JnzWuMXE0Oc

Chłopstwo. Czy wojowało ze szlachtą i znało swoje prawa? Mateusz Wyżga w rozmowie z Pawłem Błachem, Amfiteatr. Miejski Ośrodek Kultury, on-line: https://youtu.be/npb4xqnc5ls

Dlaczego serial „1670” tak „zażarł”? Mateusz Wyżga w rozmowie z Magdą Urbaniak, Agromania, on-line: https://youtu.be/zNc88wEi87c

Opowieść ludowa po Wyżgowemu, Mateusz Wyżga w rozmowie z Arturem Wójcikiem, Sigillum Authenticum, on-line: https://youtu.be/ncQXGBfJigI

–  audycje radiowe (Radio 357, Radio Kraków, ) oraz w telewizji regionalnej TVP (promowanie badań regionalistycznych i genealogicznych).

 

Recenzent w czasopismach/instytucjach grantowych:

Narodowe Centrum Nauki

Przeszłość Demograficzna Polski

Historyka. Studia metodologiczne

Folia Historica Cracoviensia

Świętokrzyskie Studia Archiwalno-Historyczne

Res Gestae. Czasopismo Historyczne

Wadoviana. Przegląd Historyczo-Kulturalny

Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne

 

Promotorstwo doktoratów:

Konrad Kołodziejczyk, Ludność chrześcijańskiego Kazimierza pod Krakowem w XVIII wieku. Studium społeczno-demograficzne, 2022.

 

Hobby:

– biegi długodystansowe

– triathlon

– muzyka klasyczna i rockowa

 

Nagrody i wyróżnienia:

Krzyż Krakowski – Nagroda Wójta Gminy Zielonki (2025).

Nagroda i Medala Zygmunta Glogera – wyróżnienie (2024).

Nagroda im. Jerzego Giedroycia (UMCS) – nominacja (2024).

Mądra Książka Roku – nominacja (2023).

Nagroda im. Pierwszego Rektora Uniwersytetu Łódzkiego Profesora Tadeusza Kotarbińskiego – nominacja (2023).

Nagroda im. Tadeusza Strumiłły – Szumiący Dąb (2023).

 

Autor fotografii: Bartosz Kałużny, Uniwersytet Łódzki